Tüp Bebek Tedavisinde Luteal Faz Desteği

Luteal faz Nedir?

Kadınların adet döneminde yumurtlamasından sonra gebeliğin temellerinin atılmasıyla hormonların görevini yerine getirdiği dönemlere luteal faz denilmektedir. Özellikle tüp bebek uygulamalarında ve gebeliğin olması gerektiği gibi takip edildiği durumlarda luteal faz desteği şarttır. Desteğin sağlanamadığı durumlarda gebeliğin düşükle sonuçlanması, canlı doğum oranının gerçekleşemediği sonuçlarla karşılaşılır. Tüp bebek tedavilerinde luteal faz desteği sağlanmakta ve başarılı sonuçlar elde edilmektedir.

Üreme çağındaki sağlıklı kadınlar, her ay adet günlerinde bir adet yumurta üretir ve geliştirirler. Üretilen yumurta, belirli bir olgunluğa gelir ve sonrasında çatlamasıyla yumurtalık içerisinde vücudun diğer hücrelerinin oluşturduğu corpus luteum olarak adlandırılan bir yapının salgıladığı hormonlar sayesinde gebelik oluşur. Gebelik boyunca anne ile bebek arasında bebeğin gelişimini sağlamak için yaratılan iletişim kanalı olan plasenta, görevini yapmaya başlayana kadar hormonları salgılanması ve bebeğin gelişimi için ihtiyaç duyulan besinlerin oluşturulması için yumurtalıklar tarafından devam ettirilir. Düşük durumların büyük çoğunluğu, corpus luteum adı verilen yapının görevlerini gereği kadar yerine getiremediğinden dolayı gerçekleşmektedir.

Tüp bebek ve luteal faz desteğinin gerekli olduğu durumlar

Normal gebeliklerin aksine, tüp bebek tedavilerinde yumurtalıkların iğne vb. etkenler ile uyarılması sonucunda corpus luteum olayında gerekli hormonların salgılanmaması, bebeğin gelişiminin plasenta oluşana kadar sağlanamaması sonucunda gebelik devam edememektedir.

Yumurtaların dışarıdan müdahale ile çatlatılmasından dolayı, aniden daha fazla salgılanan östrojen hormonunun beyne uyguladığı baskıdan dolayı luteal faz hormonları azalarak görevini yerine getiremezler. Bundan dolayı tüp bebek uygulamalarında birden fazla yumurtaya müdahale edilmesinden sonra hormonların yeterince salgılanmasını sağlamak için luteal faz döneminde hormon desteği uygulanmalıdır.

Luteal faz desteği nasıl sağlanır?

Yumurta toplama günü veya bir sonraki gün luteal faz desteğinin başlanması gerekir. Doğal bir siklusta yumurtlama olduktan sonra yumurtalıklardaki folliküller corpus luteum’ a dönüşür ve LH hormonu etkisiyle corpus luteum progesteron hormonu salgılar. Gebeliğin rahime tutunması ve devamı için progesteron hormonu gereklidir.

Tüp bebek hastalarında GnRH analogları veya GnRH antagonistleri kullanıldığı için, luteal dönemde de LH salgısı yetersiz olup, progesteron salgılanamaz. Bu hastalara progesteron hormonu bir şekilde dışardan verilmeli veya yumurtalıkların dıştan verilecek hormonlarla progesteron salgılaması sağlanmalıdır.

Luteal faz desteği için progesteron tabletleri vardır, bunlar ağızdan alınabileceği gibi vajinal yoldan da kullanılabilir. Bir diğer seçenek progesteron içeren jeller ya da ovüllerdir. Her ikisi de vajinal yoldan uygulanılmaktadır.
Enjeksiyon şeklinde kullanılan progesteron hormonunun yağlı çözücülerdeki formu da bir diğer alternatiftir seçenektir. Luteal faz desteği için progesteron hormonu kullanılan vakalarda progesteron hormonu ile birlikte östrojen hormonu da başlanabilir.

Bir diğer alternatif ise belli aralıklarla HCG yapılarak yumurtalıklara progesteron hormonu salgılatmaktır. Fakat bu şekilde HCG ile luteal destek sağlandığı zaman hiperstimülasyon sendromu riski yüksek olacağından tercih edilmemektedir. Yumurta toplama günü veya bir sonraki gün başlanan luteal faz desteğine gebelik oluştuğu takdir de en az 8. gebelik haftasına kadar devam etmekte yarar vardır.

Luteal faz kanaması nedir? Neden olur?

Tüp bebek tedavisinde “luteal faz kanaması”, embriyo transferinden sonra ve gebelik testinden önce görülen vajinal kanamalara verilen addır. Bu kanama, yumurta toplamadan hemen sonra çoğu hastada görülen ve birkaç gün süren hafif kanamalarla bir değildir. Tüp bebek tedavilerinin % 7,4- 42’sinde görülen luteal faz kanaması, yumurta toplamadan 7- 8 gün sonra, hafif kanama şeklinde olur. Hasta için çok endişe verici olan bu kanama luteal fazda kullanılan ilaçlara bağlı olabilir ve ilaç değiştirilerek durdurulma ihtimali olabilir. Bu dönemde kanama olması ile siklusun başarısızlıkla sonuçlanması arasında bir ilişki olduğu açıklanmış olmasıyla birlikte, hamilelik oluşma ihtimalinde olduğu bilinmektedir.

Doğal siklusta luteal faz:

Doğal sikluslardaki luteal fazda, overdeki ovulasyon yerinde oluşan corpus luteum progesteron ve estradiol gibi steroid hormonları salgılar ve rahimin tutunması için zemin hazırlar. Corpus luteum tarafından salgılanan hormonlar, erken dönem hamilelikte plasentanın steroid üretimi devreye girene kadar hamileliğin sürdürülebilmesi için önemlidir.

Luteal hormonlardan plasental hormonlara geçiş (luteo-placental shift ) hamileliğin yaklaşık 7. haftasında gerçekleşir. Hamileliğin 7. haftasından önce corpus luteum’ un örneğinin ameliyatla yerinden çıkarılması mutlak düşükle sonuçlanabilir. Yumurtalıkların uyarılmadığı sikluslarda corpus luteum’ un bu erken dönem fonksiyonu, vücut tarafından hipotalamus- hipofiz- over döngüsünün luteal faz boyunca doğru bir şekilde işlemesi ile sağlanır.

Uyarılmış tüp bebek sikluslarında luteal faz:

Yumurtalık uyarılmasının corpus luteum’ un fonksiyonunu bozduğu bilinmektedir. Normalin üzerindeki steroid düzeyleri hipotalamus-hipofiz üzerinde ters etki yaratarak doğrudan LH salgılanmasını durdurur. Bu durum luteal fazın kısalmasına neden olurken aynı zamanda özellikle progesteron’ un ani çekilmesi sonucunda luteal faz kanamasına yol açar.

Günümüzde tüp bebek protokollerinde GnRH agonistleri ya da antagonistleri kullanılarak LH salgısının baskılanması ve yumurta toplamada yumurtayı çevreleyen granulosa hücrelerinin aspire edilmesi, bu sikluslarda luteal faz bozukluklarında daha fazla artış göstermektedir. Tüp bebek tedavilerinde luteal destek ilaçları kullanılmasının nedeni de bu ani endokrin desteğinin kesintisidir. Araştırmalar bu ilaçların uyarılmış sikluslarda tüp bebek başarısını önemli ölçüde artırdığını göstermektedir.

Luteal Faz Kanaması, İlaçların Olumlu Bir Etkisi Olmadığını mı Gösterir?

Luteal faz kanaması, yetersiz luteal faz anlamına gelebilir. Hasta kanama bildirdiğinde luteal faz destek ilaçlarının doğru şekilde kullanılıp kullanılmadığının araştırılması önemlidir.

Luteal faz kanaması, kas içine uygulanan progesteron desteği haricinde vajinal olarak uygulanan progesteron kullanıldığında görülmektedir. Bu iki ilacın hamilelik başarısı açısından bir önemi yoktur. Luteal faz kanaması bildiren hastalarda vajinal progesterondan kas içi progesterona geçmenin hamilelik başarısına etkisi üzerine yapılmış etkin bir çalışma yoktur. Ancak hamilelik başarısını artırma olasılığından dolayı bu yöntem denenebilir.

Kanamalarda Hastayı Bilgilendirme:

Luteal faz kanaması yaşayan kadınlar tedavilerinin başarısız olduğunu düşünerek ilaçları kullanmayı bırakabilirler. Daha düşük olsa da hamilelik ihtimalinin hala sürdüğü konusunda hasta bilgilendirilmelidir ve luteal faz destek ilaçlarını kullanmaya devam etmesi sağlanmalıdır.

Kanama Önlenir Mi?

Luteal faz kanamalarının önlenmesinin tek yolu yeterli miktarda luteal faz destek ilacı kullanılmasıdır. Yumurtalıkların uyarılması nedeniyle luteal fazın çok kısa yani yetersiz olması tüp bebek tedavisinin başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olabilir.